LỊCH SỬ BÀI THÁNH CA “SILENT NIGHT – ĐÊM THÁNH VÔ CÙNG”

   

BẠN CÓ BIẾT LỊCH SỬ BÀI THÁNH CA BẤT HỦ CỦA NHẠN LOẠI “SILENT NIGHT – ĐÊM THÁNH VÔ CÙNG”?

VietPress USA (23-12-2016): Mỗi lần đến Lễ Giáng Sinh, khắp thế giới đều say mê thưởng thức ca khúc bất hũ của nhân loại đã được UNESCO vào tháng 3 năm 2011 long trọng công nhận là kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể của toàn nhân loại, đó là ca khúc “SILENT NIGHT” (Đêm Yên lặng). 

Bài nầy tôi viết vào dịp Lễ Giáng sinh năm 2015 dưới tựa đề ” Lịch sử bài Thánh ca “Stille Nacht” (Silent Night) do Linh mục Josef Mohr và Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber sáng tác từ Giáng sinh năm 1818“.

Từ năm 1818 đến nay, cứ mỗi lần kỷ niệm lễ Giáng Sinh trở về vào đêm 24 rạng ngày 25 tháng 12 Dương lịch; hầu như trên mọi quốc gia đều vang lên bản Thánh ca “Silent Night” (Đêm Yên lặng). Nhưng có một quốc gia không hề tổ chức mừng Lễ Giáng Sinh và cũng chẳng hề hát bản Thánh ca bất hủ nầy của nhân loại; đó là nước Do Thái (Israel).

Thế nhưng đặc biệt Lễ Giáng Sinh năm nay 2016, lần đầu tiên Thủ Tướng Do Thái Benjamin Netanyahu đã đọc một diễn văn về Lễ Giáng Sinh vào ngày 22/12/2016 tại Jerusalem mà nay Do Thái công bố đó là Thủ Đô của Israel.

Cuộc đời Chúa Giê-Su Ki-tô (Jesus Christ) theo Thánh Kinh là con một của Đức Chúa Trời, đã vì thương nhân loại đầy tội lỗi nên Ngài đã giáng trần đầu thai trong cơ thể của một trinh nữ người thường là Maria. Vì Maria là một thiếu nữ giữ trinh tiết và vâng lệnh của Thiên sứ làm mẹ của Chúa Giê-Su là con của Đức Chúa Trời nên Thiên sứ phải nhờ người thợ mộc tên là Giu-se cũng thề không lập gia đình để đứng ra làm cha đỡ đầu hợp thức hóa bầu thai mà trinh nữ Maria đang mang. Vào giai đoạn đó có lệnh của nhà cầm quyền bắt đi kê khai dân số và ông thợ mộc Giuse đã phải đưa Maria mang bầu sắp đến ngày sinh nở ngồi trên lưng con lừa để đi về thành đăng khai dân số.

Đêm mùa đông xuống nhanh, trời lạnh như cắt, Giuse đưa Maria mang bầu vào thuê phòng trọ nhưng thấy bà bầu nên các chủ nhà trọ đều từ chối. Cuối cùng Giuse đưa bà Maria mang bầu ra nghỉ qua đêm trong một cái hang đá giữa cánh đồng của thành Bethlehem (Bê-lem) là nơi cho súc vật bò, lừa, chiên, dê và mục đồng tá túc. Và đêm đó, Chúa Giê-Su Ki-Tô chào đời bỏi phép mầu nhiệm của Chúa Thánh Thần.. Chúa Giê-su Hài nhi được đặt nằm trong cái máng đầy cỏ khô cho gia súc ăn.. Các Thiên thần ca hát và một Ngôi Sao lạ sáng rực trên bầu trời để dẫn đường cho 3 vị Vua từ phương xa đến thờ lạy Chúa Giê-su.

Năm Chúa Giê-su Ki-tô giáng sinh sau nầy được tính là năm thứ nhất. Những năm trước đó được kể là BC (Before Christ – Trước Chúa Ki-tô). Những năm từ khi Chúa Jesus Christ (Giê-su Ki-tô) sinh ra cho đến nay là 2016 năm được ghi là AD (Anno Domini – Năm của Chúa).

Bethlehem nằm trên độ cao 775 mét (2.542,7 ft) trên mực nước biển, 30 mét (98,4 ft) cao hơn thành phố lân cận Jerusalem. Bethlehem nằm ở phần phía nam của dãy núi Judea, cách 73 ki-lô-mét (45 mi) phía đông bắc dải Gaza và Địa Trung Hải, 75 ki-lô-mét (47 mi) phía tây của thành phố Amman, Jordan, 59 ki-lô-mét (37 mi) đông bắc của thành phố Tel Aviv, Israel và 10 ki-lô-mét (6 mi) phía nam Jerusalem. Các thành phố gần đó là Beit Safafa và Jerusalem ở phía bắc, Beit Jala phía tây bắc, Husan phía tây, al-Khadr và Artas ở phía tây nam cùng Beit Sahour ở phía đông. Beit Jala và Beit Sahour làm thành vùng đô thị Bethlehem. 

Thành cổ nằm ở trung tâm Bethlehem, gồm 8 khu phố bố trí theo lối ghép khảm, tạo thành khu vực quanh quảng trường Máng thức ăn gia súc. Các khu phố gồm al-Najajreh, al-Farahiyeh, al-Anatreh, al-Tarajmeh, al-Qawawsa và Hreizat của các người Kitô giáo cùng khu phố al-Fawaghreh — khu phố duy nhất của người Hồi giáo. phần lớn các khu phố Kitô giáo đặt tên theo các thị tộc Ả Rập Ghassanid đã định cư ở đây. Khu phố Al-Qawawsa do các người Kitô giáo gốc Ả Rập nhập cư từ thành phố Tuqu’ gần đó lập ra trong thế kỷ thứ 18. Cũng có khu phố nói tiếng Syria cổ ở bên ngoài khu thành cổ mà cư dân gốc từ vùng Midyat ở Kurdistan. Tổng số dân của khu thành cổ khoảng 5.000 người.

 

Chúa Giê-su sinh trong hang đá Bethlehem (Bê-lem), lớn lên giúp cha nuồi là thánh Giu-se làm nghề thợ mộc ở thành al-Najajreh và sau đó Ngài đi vào thành Jerusalem để rao giảng phúc âm. Ngài bị các Thầy Tư Tế của Do Thái giáo kết tội và trình quan bắt tra tấn, đóng đinh lên cây Thánh giá. (Xem phim trọn bộ về cuộc đời Chúa Giê-su Cứu Thế: https://www.youtube.com/watch?v=LjZg_rIVdhk).

 

Ba tôn giáo lớn gồm Công giáo, Hồi giáo và Do Thái giáo đều xem Jerusalem là thành phố linh thiêng của họ. Những cuộc tranh chấp, chiến tranh đã liên tục xảy ra. Do Thái là dân tộc có nhiều liên quan đến cuộc đời và cái chết của Chúa Giê-su; nhưng bao lâu nay Do Thái giáo đã không công nhận Lễ Giáng Sinh (Christmas) nên không có bài hát chính thức dịch ra bằng tiếng Do Thái cho bài Thánh ca bất hủ “Silent Night”.

 

Thủ tướng Do Thái Benjamin Netanyahu

Nhưng đặc biệt năm nay, Thủ tướng Do Thái Benjamin Netanyahu đã đọc diễn văn về Lễ Giáng Sinh và ông nói rằng “Xin gởi đến tất cả các bạn Ki-tô giáo của chúng tôi trên toàn thế giới lời chúc “Merry Christmas and Happy New Year” (Giáng sinh thánh thiện và Năm mới hạnh phúc).

Thủ tướng Do Thái nói trong một Video thu từ sân sau của Tòa Đại Sứ Ki-tô giáo tại Jerusalem (International Christian Embassy Jerusalem (ICEJ) là tở chức Ki-tô giáo lớn có ci nhánh tại 85 quốc gia và có ủng hộ viên trên 160 quốc gia.đang hỗ trợ Do Thái Ông Netanyahu nói rằng ông rất “Tự hào” về mối quan hệ của Do Thái với cộng đồng Ki-tô hữu vì “tất cả chúng ta đều biết rằng Jerusalem nầy là di sản chung của chúng ta. Là nơi thay đổi lịch sử của nhân loại; là nơi đã thay đổi nền văn minh” 

 

Thủ tướng Do Thái nhấn mạnh rằng “Các Ki-tô hữu và những người Do Thái đang bị đe dọa bởi những lực lượng “bất khaon dung” và man rợ” và ông nói rất tự hào vì “nước Do Thái là nơi duy nhất tại Trung Đông mà người Ki-tô hữu có thể ùng phát triển thịnh vượng”. Ông nói tiếp: “Tôi tự hào về thực tế là ở Israel, là một nơi duy nhất ở Trung Đông mà các cộng đồng Kitô hữu không chỉ sống sót mà còn phát triển mạnh và không có tai nạn. Đó là nhờ chúng tôi cam kết tự do tôn giáo; đó là vì chúng ta bảo vệ di sản của chúng ta; đó là vì chúng ta bảo vệ tương lai chung của chúng ta”. 

 

Giám đốc điều hành Tòa Đại sứ Thiên Chúa gíao tại Jerusalem (ICEJ) là Tiến sĩ Jürgen Bühler đã ca ngợi Thủ Tướng Da Thái về lời cầu chúc “Merry Christmas and Happy New Year 2017″ và chúc ” Năm Mới “Happy Hanukkah” đến nhà lãnh đạo cũng như toàn dân Do Thái.

 

Đây là sự kiện mới mẻ nhất khi Thủ tướng Do Thái lần đầu tiên công khai chúc mừng Giáng Sinh vui vẽ và Năm Mới hạnh Phúc đến cộng đồng Ki-tô hữu. Và cũng là làn đầu tiên bản thánh ca Silent Night với tên gọi “Silent Nocturne” do Israel Houghton (https://www.youtube.com/watch?v=YHwHiwixdwQ

NGUYÊN GỐC BẢN THÁNH CA BẰNG TIẾNG ĐỨC:

Hình vẽ Lm Josef Mohr và Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber đều là người Áo, đồng tác giả của bài “Stille Nacht” (Silent Night) 1818

Ca khúc nầy nguyên gốc bằng tiếng Đức là “STILLE NACHT” với phần lời gốc do Linh mục Josef Mohr viết bằng tiếng Đức và phần giai điệu do nghệ sĩ đàn Organ là Franz Xaver Gruber sáng tác năm 1818. Cả hai đồng tác giả nầy đều là người Áo (Austria).

Linh mục Josef Mohr là một nhà thơ nghiệp dư, đã sáng tác lời “Stille Nacht” từ năm 1816. Nhưng mãi đến mùa Lễ Vọng Giáng sinh năm 1818, Linh mục Josef Mohr mới tìm được một nhạc sĩ sáng tác để nhờ viết âm điệu cho những giòng thơ của bài “Stille Nacht” để sẽ trình diễn trong thánh đường vào đêm 24 rạng sáng ngày 25 tháng 12 năm 1818.

Nhà nguyện Silent-Night  tại Oberndorf

Theo truyền thống của các thánh đường Công giáo vào thời trung cổ thì trong các buổi thánh lễ ở nhà thờ chỉ được sử dụng đàn Phong cầm (Harmonium) cho các ca đoàn khi hát thánh ca mà thôi. Nhưng điều đáng tiếc là cây đàm Phong cầm duy nhất của nhà thờ Thánh Nicola-Kirche ở Obendorf thuộc nước Áo do Linh mục Josef Mohr làm cha xứ đã bị hư vào phút chót nên Linh mục Josef Mohr phải đề nghị Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber soạn phần giai điệu cho đàn Tây ban cầm Guitar.

Ban đầu nhạc sĩ Franz Xaver Gruber không đồng ý vì ông sợ giáo dân sẽ phản ứng; nhưng vì hoàn cảnh không còn chọn lựa nào khác hơn bởi cây đàn Phong cầm duy nhất của nhà thờ đã bị hư nên chỉ trong vài giờ, phần nhạc cho lời thơ “Stille Nacht” đã được nhạc sĩ Franz Xaver Gruber soan xong cho đàn Guitar. 

Ca khúc “Stille Nacht” với lời bằng tiếng Đức và nhạc hoàn chỉnh vào ngày 24 tháng 12 năm 1818 để trình diễn lần đầu trong thánh lễ mừng Chúa Giáng Sinh khuya 24 rạng sáng ngày 25-12-1818 tại nhà thờ Thánh Nicola-Kirche vùng Obendorf của nước Áo.

 

Người ca sĩ duy nhất hát bài “Stille Nacht” (Đêm Yên lặng) lần đầu trong buổi thánh lễ mừng Chúa Giáng Sinh khuya 24 rạng sáng ngày 25-12-1818 tại nhà thờ Nicola-Kirche chính là Linh mục Josef Mohr; với tiếng đệm đàn Guitar hòa tấu êm nhẹ trầm ấm của chính Linh mục Josef Mohr và cây đàn Guitar của nhạc sĩ Organ người Áo là Franz Xaver Gruber cùng với ca đoàn nhà thờ hát phụ họa.

Cảnh Phim “Stille Nacht”: Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber (do tài tử Markus von Lingen)  và Lm Josef Mohr (do tài tử Carsten Clemens)

Lúc đầu, người dự lễ tỏ ra kinh ngạc khi nghe ca khúc được trình bày với đàn Guitar, nhưng âm thanh và lời ca như một giòng điện truyền sâu trong tim óc của từng người nghe. Cả cộng đoàn giáo dân im lặng thưởng thức và khi bài ca với phần đệm đàn Guitars của hai đồng tác giả vừa chấm dứt, cả nhà thờ đứng dậy với tiếng vỗ tay kéo dài như vô tận. chẳng bao lâu mọi người bị mê hoặc bởi giai điệu ngọt ngào của bài hát nầy.

 Các giáo dân truyền miệng nhau say sưa nói về bài hát tuyệt vời “Stille Nacht” của đêm Giáng Sinh; Tòa Giám mục hay biết và các giáo đường, các họ đạo sao chép rồi chẳng mấy chốc bài thánh ca “Stille Nacht” đã lan ra khắp nước Áo, vượt biên giới đến nước Đức và rồi tràn ngập khắp Châu Âu.

Tranh cỗ vẽ 2 tác giả của bài hát Stille Nacht (Silent Night) tại nhà bảo tàng: Lm Josef Mohr (trái) và Franz S. Gruber

Năm 1859, Đức Giám mục Giáo phận Florida, Hoa Kỳ là John Freeman Young đã cho ra đời bản dịch tiếng Anh của thánh ca “Stille Nacht” nầy, và nó trở thành bản được nhiều người biết đến nhất hiện nay.

Lối 100 năm sau, vào thời Đệ I Thế Chiến 1914-1918, bản thánh ca “Stille Nacht” và bản tiếng Anh là “SILENT NIGHT” đã được dịch ra hầu hết các ngôn ngữ ở Châu Âu.

 

Ca khúc này cũng từng được hát cùng một lúc bằng tiếng Pháp, tiếng Anh và tiếng Đức trong ngày hưu chiến đêm Giáng sinh năm 1914 trong Chiến tranh Thế giới lần thứ I, vì đây là một thánh ca mà các binh sĩ của cả hai bên trong cuộc Thế chiến đều biết và ưa thích.

 

Thời Đệ II Thế chiến 1939-1945, các nhà độc tài như Adolf Hitler của Đức Quốc Xã và Benito Mussolini của Phát-xít Ý đều say mê bản thánh ca “Stille Nacht” (Silent Night) nầy.

Cuối Đệ II Thế chiến, bài thánh ca “Stille Nacht” (Silent Night) được dịch ra lối 60 thứ tiếng khác nhau. Và đến nay, mặc dù toàn thế giới chỉ có 196 Quốc gia (kể cả Đài-Loan); nhưng bài thánh ca “Stille Nacht” (Silent Night) đã được dịch ra lối trên 280 loại ngôn ngữ khác nhau, trong đó có dịch ra tiếng Việt Nam do cố Nhạc sĩ Hùng Lân chuyển ngữ dưới tựa đề “ĐÊM THÁNH VÔ CÙNG”

Cảnh trong Phim “Stille Nacht”: Lm Josef Mohr (do tài tử Carsten Clemens), Maria (Janina Elkin) và Anton (Manuel Mairhofer) diễn tả khi Lm tập cho những người trong ca đoàn nhà thờ hát bài thánh ca Stille Nacht

Từ đầu thập niên 1900, Nhà thờ Thánh Nicôla bị lũ lụt tàn phá, thị trấn được dời lên một nơi an toàn hơn ở thượng nguồn dòng sông, một ngôi nhà thờ mới được xây dựng bên cạnh một chiếc cầu. Một nhà nguyện nhỏ gọi là Stille-Nacht-Gedächtniskapelle (Nhà nguyện Tưởng nhớ Ca khúc Đêm Yên Lặng) được dựng lên ngay tại địa điểm của ngôi nhà thờ cũ bị phá hủy, và ngôi nhà kế cận được biến thành nhà bảo tàng, quanh năm thu hút du khách đến từ khắp nơi trên thế giới, nhưng đông nhất vẫn là trong tháng 12.

Mặc dù bản gốc của ca khúc đã bị thất lạc, một bản viết tay của Linh mục Josef Mohr đã được tìm thấy vào năm 1995, các nhà nghiên cứu xác định nó thuộc vào khoảng năm 1820. Điều này cho thấy linh mục Josef Mohr đã viết lời bài hát vào năm 1816 khi ông được phân công đến phụ trách một nhà thờ hành hương ở Mariapfarr (Áo). Phần nhạc được sáng tác bởi Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber vào năm 1818 tức 2 năm sau khi phần lời của “Stille Nacht” đã được Linh mục Josef Mohr sáng tác. Đây là bản cổ nhất, cũng là bản viết tay duy nhất của Linh mục Josef Mohr. Giai điệu được sáng tác bởi Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber chịu ảnh hưởng của âm nhạc truyền thống tại các vùng nông thôn, phảng phất những nét đặc trưng của dân ca Áo.

Nói chung các phiên bản hiện nay có giai điệu được sử dụng thường là chậm, theo lối hát ru, có một chút khác biệt so với bản nguyên gốc của Nhạc sĩ Franz Xaver Gruber (đặc biệt là ở các dòng cuối cùng) có tiết tấu linh hoạt, gần như nhạc khiêu vũ. Ngày nay, lời và giai điệu ca khúc đã được đưa vào phạm vi “Sở hữu công cộng” của điều luật về tác quyền.

 

Bài hát cổ được tìm thấy của Lm Josef Mohr năm 1995

Ca khúc vẫn thường được trình diễn không cần nhạc đệm theo lối “a cappella”. Mặc dù được sáng tác bởi hai tín hữu Công giáo, bài hát này cũng có một vị trí đặc biệt trong các nhà thờ thuộc Giáo hội Luther. Người ta tin rằng ca khúc Giáng Sinh này đã được dịch ra hơn 140 ngôn ngữ chính của các quốc gia trên khắp thế giới, và là một trong những bài hát được yêu thích nhất mọi thời đại. 

Phần chuyển ngữ và đặt tựa tiếng Việt cho bản thánh ca nầy là “ĐÊM THÁNH VÔ CÙNG” do nhạc sĩ Hùng Lân. 

Một số quốc gia có nhiều sắc dân và ngôn ngữ khác nhau nên bài “Stille Nacht” mà nay biết nhiều qua tên gọi tiếng Anh là “Silent Night” đã được chuyển dịch ra nhiều ngôn ngữ khác nhau trong cùng một quốc gia đó. Thật sự cho đến nay vẫn chưa có một thống kê nào rõ ràng về đầy đủ các ngôn ngữ đã chuyển dịch bài thánh ca tuyệt vời nhất nầy của nhân loại.

Trong bài giới thiệu về bài thánh ca “Stille Nacht” (Silent Night) nầy Hạnh Dương, đã được Nhạc sĩ Huyền Anh sưu tập giúp một số tài liệu, hình nảnh và các Video Clips của các ngôn ngữ khác nhau để mời quý đọc giả và thân hữu của VietPress USA thưởng thức. Có tất cả 20 Video Clips gồm các ngôn ngữ khác nhau trên khắp thế giới thể hiện bài thánh ca “Stille Nacht” (Silent Night) và một Video bao gồm 39 thứ ngôn ngữ khác nhau nghe hoài không chán. 

Quý vị và các bạn sẽ nghe ngôn ngữ gốc của bản thánh ca bằng tiếng Đức “Stille Nacht” do các nam ca sĩ nỗi tiếng “King’s Singers” trình bày; sẽ nghe bản tiếng Anh của dàn đại hợp xướng Hoàng gia Anh quốc; nghe bản tiếng Mỹ do nữ danh ca Hoa Kỳ Kelly Clarkson hát; nghe bản tiếng Pháp của nữ danh ca Mireille Mathieu, nghe bản tiếng Việt của nhóm nam ca sĩ Bằng Kiều, Thiên Tôn, Đình Bảo hát; v.v.. 

Có một điều chắc chắn quý vị và các bạn ít khi được thưởng thức bản thánh ca “Silent Night” qua giọng ca của các ca sĩ thuộc các quốc gia Hồi giáo như Ả-Rập, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Malaysia, Indonesia… cũng như các bản tiếng Nga, tiếng Trung Hoa, Đại Hàn, Ba Lan, Ukraine, Thái-Lan, Lào, Campuchia, v.v..